Bài tiểu luận vừa rồi của tôi về Henry David Thoreau và những người theo thuyết tiên nghiệm đã nhận được khá nhiều yêu cầu muốn tìm hiểu thêm từ phía độc giả.

Thời hoàng kim của thuyết tiên nghiệm cách đây đã hơn 150 năm. Thế nhưng, nó vẫn còn có sức ảnh hưởng lâu dài đến chúng ta ngày nay, đặc biệt là trong những lúc nền chính trị hay kinh tế gặp khó khăn. Vì thế, chúng ta hãy cùng nghiên cứu kỹ hơn về hoạt động này cũng như về người sáng lập và dẫn dắt nó, Ralph Waldo Emerson.

Vốn là một nhà thần học, cây bút tiểu luận, nhà hùng biện và thi sĩ, Emerson được biết đến dưới nhiều vai trò như triết gia của riêng nước Mỹ, nhân vật phi thường đầu tiên trong lĩnh vực văn chương Hoa Kỳ, cha đẻ của phong trào bảo vệ môi trường, và người sáng tạo ra thứ mà nhà phê bình văn học Harold Bloom gọi là “tín ngưỡng nước Mỹ”, một sự kết hợp đặc trưng giữa chủ nghĩa cá nhân và tự lực cánh sinh.

Triết lý của Emerson, thuyết tiên nghiệm, bắt đầu bằng cách gây xôn xao trong Giáo hội nhất thể. Tuy nhiên, nó lại không phải là hoạt động tôn giáo, mà là hoạt động tâm linh. Không có giáo lý, không có nơi thờ cúng, cũng không có nghi thức. Emerson nhấn mạnh rằng đức tin không nằm trong bất kỳ tôn giáo cụ thể nào, nó ở trong suy nghĩ độc lập, làm việc tốt và phát triển tính cách.

Ông quan tâm đến những nguyên tắc giúp ta đoàn kết lại chứ không phải những học thuyết gây chia rẽ con người. Cũng như Chúa Giê-xu khẳng định rằng Thiên đường nằm trong mỗi con người, Emerson đi tìm đạo đức thế gian, điều ông gọi là “chân lý nội tại”. Chẳng hạn, ông cho rằng nếu những người ủng hộ Nho giáo ở Trung Quốc, những người theo chủ nghĩa Stoic ở Athens, những nhà sư cao quý nhất, và những con chiên Cơ Đốc thông thái nhất, cùng gặp nhau và chuyện trò, thì chắc chắn họ sẽ đồng tâm nhất trí.

Tương tự Thoreau, ông cũng tin rằng sự tĩnh mịch giữa thiên nhiên sẽ giúp ta mở mang đầu óc và tâm hồn. Ông nói, những trang sách của ông “sẽ có mùi gỗ thông và âm vang của côn trùng”.

Những lời của ông có sức ảnh hưởng mạnh mẽ đến nhà thơ đương đại Walt Whitman, “Nó sôi sục trong tôi,” như lời nhà thơ miêu tả. (Ngược lại, tiếng nói có sức lan tỏa mạnh của Whiteman cùng văn phong, cú pháp tự do của ông đã trở thành một trong những đóng góp đặc sắc nhất của nước Mỹ cho nền thi ca thế giới.)

Tuy nhiên, Emerson không chỉ là nhà thần học thích trầm tư. Ông còn là con người của hành động. Là người tích cực ủng hộ chủ nghĩa bãi nô, ông đã công khai phản đối hành động chiếm hữu nô lệ. Ông không gọi nó là thể chế, mà là “một thể chế suy đồi”.

Triết gia thế kỷ XIX này truyền tải thông điệp đến chúng ta như thế nào? Cũng như William James, nhà tâm lý học vĩ đại kế tục ông, Emerson nhận ra rằng hầu hết khó khăn của ta đều khởi nguồn từ chỗ giữa hai lỗ tai. Bí quyết đầu tiên để giải quyết vấn đề là nâng cấp tư duy. “Lần này, cũng như bao lần khác, là một điều tốt, “ ông nói, “nếu chúng ta biết cách dùng nó.”

Chúng ta cũng không biết rắc rối cũng có lợi, vì nó giúp ta mạnh mẽ hơn, mang lại cho ta nhiều lợi ích hơn. Khi một người “bị ép uổng, tra tấn, đánh bại,“ ông viết, “anh ta có cơ hội học hỏi; tận dụng sự khôn khéo của mình; thể hiện lòng dũng cảm; hiểu thêm sự đời; biết chỗ dở của bản thân; trị căn bệnh tự kiêu;  biết điều độ và học được kỹ năng thực tế.”

Nếu chuyện chưa xảy ra lúc này, thì bạn nên biết là nó có khả năng xảy ra trong tương lai. Thường vấn đề nằm ở cách nhìn. “Tháng năm trôi qua dạy cho ta nhiều điều hiện nay ta chưa biết,” Emerson nói.

Cũng như những người theo thuyết tiên nghiệm khác, Emerson sống rất giản dị và nhắc ta lưu ý cạm bẫy của chủ nghĩa vật chất. Ông nói thành công về tài chính không nằm trong số tiền ta kiếm được, mà nằm ở sự tương quan giữa thu nhập và chi tiêu. “Thật là một việc tẻ nhạt,” ông viết, “khi bạn đến cửa hàng và mua một món đồ không thể hiện được cuộc đời và tài năng của bạn, mà chỉ thể hiện cuộc đời và tài năng của người thợ kim hoàn.”

Đương nhiên, áp lực khiến chúng ta mải đua đòi và phô trương sự giàu sang không chỉ nằm ở cá nhân, mà còn từ phía xã hội. Thế giới này muốn bạn sống theo ý nó chứ không phải ý bạn.”Những người có trái tim dũng cảm phải biết xem xã hội như một đứa trẻ,” ông nói, “đừng bao giờ để nó điều khiển ta.”

Khó mà có thể phân loại hay tóm tắt tất cả về Emerson. Ông tự mô tả mình là một người không ngừng tìm kiếm, cống hiến cả cuộc đời để thấu hiểu tâm trí con người và bí ẩn của sự tồn tại.

Nền văn học, triết học, tín ngưỡng và chính sách xã hội Mỹ chịu tác động mạnh từ những lời nói và việc làm của ông. Các nhà sử học cho rằng ông có ảnh hưởng đến sự hình thành tư tưởng Mỹ hơn bất kỳ cá nhân nào khác – và chỉ đứng sau Lincoln, người phát ngôn vì lợi ích cao nhất của quốc gia.

Thế nhưng, Emerson khiêm tốn nói rằng mình chỉ dạy có một đạo lý duy nhất, đó là tính vô tận của cá nhân. “Đến cuối cùng, không có thứ gì thiêng liêng,” ông nói, “cho bằng sự vẹn nguyên của tâm trí thuộc về chính bạn.”

KỸ NĂNG ĐI TRƯỚC ĐAM MÊ

“Hãy theo đuổi đam mê” là lời khuyên tồi về nghề nghiệp. Thay vào đó, hãy tìm kiếm việc bạn nên làm… Trong quyển sách giúp mở rộng tầm mắt này, Cal Newport lột trần niềm tin từ trước đến nay rằng ta nên “theo đuổi đam mê.” Đây là quyển sách bắt buộc phải đọc đối với bất kỳ ai đang băn khoăn không biết phải làm gì với cuộc đời mình. Tác giả đưa ra một bản kế hoạch chi tiết có căn cứ giúp bạn tạo ra công việc mà mình yêu thích. Quyển sách sẽ thay đổi cách chúng ta suy nghĩ về nghề nghiệp, hạnh phúc và việc tạo dựng một cuộc đời ý nghĩa.

MUA SÁCH